Groznica zapadnog Nila (West Nile Fever)
Poslednjih godina primetna je globalna promena klime, koja se odražava i na izmenjene klimatske karakteristike našeg područja. Prosečna dnevna, mesečna i godišnja temperatura rastu, menja se režim padavina, vetrova, što utiče i na promene ekosistema, (biljnog i životinjskog sveta i njihovih odnosa).
Veliki broj zaraznih bolesti prenose insekti (komarci, krpelji, vaši) i javljaju se u relativno određenim i ograničenim prirodnim žarištima. Najveći broj tih infekcija karakterističan je za tropska i suptropska područja, i uglavnom za nerazvijene zemlje.
Međutim, sa klimatskim promenama rizik od pojave takozvanih prirodnožarišnih vektorskih[1] bolesti raste i u umerenom klimatskom području.
Jedna od najaktuelnijih zaraznih bolesti koja pripada ovoj grupi (vektorskih, prirodnožarišnih) je groznica zapadnog Nila (West Nile Fever).
Uzročnik
Groznicu zapadnog Nila uzrokuje istoimeni virus koji pripada ARBO (arthropode borne) virusima, familiji Flaviviridae i rodu Flavivirus, kome pripada i veliki broj drugih virusa izazivača groznica i encefalitisa u različitim žarištima širom sveta (denga, St. Luis encefalitis, japanski encefalitis, bolest kijasanurske šume, encefalitis doline marej...). Najveći broj tih bolesti je vezan za ograničene teritorije i kod nas se nikada ne javljaju.
Prirodni rezervoar uzročnika i način prenošenja na ljude
Virus se održava u prirodnom ciklusu koji čine brojne vrste ptica (selica kao što su divlje patke i guske, i stanarica poput gavranova, svraka, čavki, domaćih i divljih golubova i sl.) i tzv. ornitofilnih[2] komaraca iz više različitih rodova.
Ptice retko obolevaju, ali nakon infekcije se kod njih razvija visoka viremija (nivoa virusna u krvi) te predstavljaju idealan rezervoar za nove komarce. Ptice ne prenose infekciju direktno sa međusobno. Neophodan je vektor.
Komarci nakon što se nahrane krvlju inficirane ptice postaju zarazni nakon 10-14 dana, ostaju zarazni doživotno, i mogu da prenesu infekciju na druge ptice ili sisare.
Ljudi, konji i drugi sisari su prelazni, slučajni, domaćini. Do infekcije dolazi ubodom zaraženog komarca. Međutim, kod ljudi, konja i drugih sisara nivo virusa u krvi nije visok, te nisu pogodni za dalje prenošenje infekcije, odnosno za zaražavanje novih komaraca. Takođe, virus se ne širi direktno sa osobe na osobu, već isključivo preko zaraženog komarca.
Komarci koji prenose infekciju pripadaju rodovima Culex, Aedes i Anopheles.
Svi su prisutni i u umerenoj klimatskoj zoni, s tim što su područja u kojima je dokazana infekcija kod komaraca i dalje ograničena.
U nekim zemljama, poput Italije, Mađarske, Španije, Egipta, Izraela, Grčke, Rusije, je dokazano prisustvo virusa i u populaciji ptica (različitih vrsta) i kod komaraca.
Rasprostranjenost infekcije
Bolest je prvi put dokazana u Ugandi 1937. godine. Žarišta infekcije su se ranije nalazila isključivo u Africi, Aziji i na Bliskom Istoku.
1962. godine je bolest prvi put potvrđena u Evropi (Francuska).
1996. se javlja prva epidemija na evropskom kontinentu (istok Rumunije), a potom se epidemije registruju u nekim delovima Rusije (1999, 2010), Izrael (2000), Grčka (2010, 2011), Turska (2010).
Sezonsko javljanje
Bolest se javlja u toplim mesecima, u periodu aktivnosti vektora (komaraca), koji traje od maja do oktobra/novembra.
Bolest (klinička slika)
Inkubacija (period od zaražavanja do bolesti) traje od 2-15 dana.
U najvećem broju slučajeva (procenjuje se oko 80%) nakon infekcije ne dolazi do ispoljavanja simptoma i znakova bolesti (tzv. inaparentne infekcije).
U oko 15% inficirianih osoba javlja se blaga, nespecifična bolest sa znacima koji podsećaju na grip i prolaze bez posledica nakon 5-7 dana.
Infekciju uvek prati povišena telesna temperatura i znaci opšte infekcije (malaksalost, slabost, bolovi u zglobovima i mišićima). Često se javlja i ospa na trupu i ekstremitetima.
1-5% inficiranih osoba mogu da dobiju tešku formu infekcije sa simptomima i znacima zahvatanja centralnog nervnog sistema (encefalitis, meningitis ili akutne mlitave paralize kao kod dečje paralize). Teške forme se najčešće javljaju kod osoba najstarije životne dobi, kao i kod osoba sa hroničnim poremećajima zdravlja koji dovode do slabljenja otpornosti.
Neurološki poremećaji nisu specifični. Mogu se manifestovati na različite načine i to:
- meningitis – sa glavoboljom, povraćanjem, pozitivnim meningealnim znacima.
- encefalitis – promena stanja svesti različitog stepena (konfuzija, dezorijentacija, pospanost, stupor, koma), fokalni znaci (pareze ili paralize pojedinih nerava, dvoslike, gubitak vida, slabljenje čula ukusa, pozitivni patološki refleksi...)
- različite kombinacije gore navedenih i drugih simptoma i znakova.
Kod prisustva neuroloških poremećaja praćenih infektivnim sindromom, ako ne postoji drugi jasan uzrok bolesti, a kod osobe koja daje podatak o boravku u području gde su registrovani slučajevi ili epidemije bolesti (endemska ili epidemijska područja), treba misliti i na ovu infekciju i sprovesti laboratorijsko ispitivanje u cilju potvrđivanja (ili odbacivanja) dijagnoze.
Laboratorijsko dokazivanje infekcije
Za laboratorijski pregled uzima se uzorak likvora (cerebrospinalne tečnosti) ili krv.
Dokazuje se prisustvo specifičnih antitela klase IgM u likvoru ili serumu obolele osobe ili porast titra IgG antitela u serumu.
Referentna laboratorija u Srbiji je Nacionalna laboratorija za hemoragijske groznice i i ARBO viruse Instituta za virusologiju, vakcine i serume «Torlak» u Beogradu.
Dijagnostiku infekcije kod životinja radi više laboratorija u sistemu veterinarske zdravstvene zaštite.
Lečenje
Kao i druge virusne neurološke infekcije, bolest se leči simptomatski. U nekim slučajevima neophodna je primena intenzivnog lečenja i nege.
Prognoza
Prognoza bolesti je relativno povoljna. Smrtni slučajevi se javljaju po pravilu kod starih osoba i osoba sa hroničnim poremećajima zdravlja, a znatno ređe kod dece i odraslih.
Prevencija
- Specifična zaštita (vakcina, imunoglobulin) protiv ove infekcije ne postoji.
- Zaštita od uboda komaraca u slučaju boravka u područjima gde su registrovane infekcije (videti mapu). Koristiti repelente (sredstva koja se nanose na kožu i odbijaju komarce), mreže na prozorima, kao i sredstva koja svojim mirisom ili na drugi način sprečavaju boravak komaraca u zatvorenim prostorijama.
- Posebno je važno zaštititi se u periodu najveće aktivnosti komaraca (sumrak, veče i zora).
- Tokom boravka na otvorenom u periodu aktivnosti komaraca i pored upotrebe repelenata, savetuje se nošenje dugih rukava i nogavica.
- Iz okoline stana ukloniti sve posude sa vodom ili druge predmete (odbačene gume, kante, burad, žardinjere i sl.) u kojima se može zadržavati voda, a koji služe kao staništa komaraca.
- Za letovanje, ukoliko je moguće saznati, birati mesta u kojima se vrši tretman komaraca (sa zemlje i iz vazduha).
Zaključak:
Postoji epidemiološki rizik od pojave importovanih slučajeva groznice zapadnog Nila u Srbiji (osoba inficiranih u endemskim ili epidemijskim područjima kod kojih se bolest ispoljava po povratku u Srbiju).
Postoji određeni rizik od širenja prirodnih rezervoara (ptica i komaraca) iz endemskih/epidemijskih područja u Srbiju.
Kod pojave neuroinfekcije kod kojih nije poznat drugi uzrok bolesti, a postoji podatak o putovanju ili boravak u zoni gde su registrovane infekcije, treba misliti na groznicu zapadnog Nila i sprovesti neophodne dijagnostičke postupke.
Savetovati svim osobama koje putuju u područja u kojima ima infekcije gore pomenute mere zaštite.
U cilju sprečavanja uspostavljanja rezervoara, odnosno prirodnog ciklusa infekcije u Srbiji, neophodno je sprovoditi mere za kontrolu populacije komaraca (odgovarajući tretmani iz vazduha i sa zemlje) pre i tokom svake sezone.
Više o ovoj bolesti i merama zaštite možete saznati od epidemiološke službe Zavoda za javno zdravlje Kraljevo telefonom (036 392 336) ili elektronskom poštom ( Ova adresa el. pošte je zaštićena od spambotova. Omogućite JavaScript da biste je videli. ).
[1] Vektor – prenosilac infekcije. Obično hematofagni (koji se hrani krvlju) insekt – komarac, krpelj.
[2] Орнитофилни комарци - који се хране крвљу птица.